Het Stenen Bruidsbed

Sunday, 2 June 2013

Het Stenen Bruidsbed van het Nationale Toneel is een toneelbewerking van de roman, met dezelfde titel, van Harry Mulisch. Bij binnenkomst van het theater werd bij de kaartcontrole direct gevraagd of we de roman hadden gelezen. (Hoewel ik genoten heb van De ontdekking van de hemel moet ik eerlijk bekennen dat ik De aanslag vanaf het tweede hoofdstuk zo slaapverwekkend vond dat ik daarna geen roman van Mulisch meer aan heb geraakt.) "Nee" was dus mijn antwoord. Daarop kregen we het advies het programmaboekje te lezen voor de voorstelling begon. Gelukkig waren we er 25 minuten voor aanvang en hadden we daar dus nog tijd voor. Echter, een voorstelling die niet overtuigt voor de bezoeker die zich niet heeft ingelezen? Dat deed vermoeden dat ik zojuist de eerste aanwijzing had gekregen dat mij een lange avond te wachten stond. 

De voorstelling gaat over de Amerikaanse tandarts Norbert Corinth. 11 jaar nadat hij de stad Dresden bombardeerde, neerstortte en opgelapt werd door de Russen keert hij terug naar de stad omdat hij door de DDR is uitgenodigd voor een tandartsencongres. We volgen hem in Dresden waar hij oorlogsverhalen aanhoort van de mensen die hij ontmoet. Zo is er Hella, een vrouw waar Norbert een one night stand mee heeft tijdens het congres en die verteld dat ze vanwege haar communistische politieke voorkeur 6 jaar in een concentratiekamp heeft gezeten. Professor Schneiderhahn (Stefan de Walle), ook een congresganger, brengt het gerucht de wereld in dat hij in een concentratiekamp werkte. Günter (Bram Suijker), Norbert's chauffeur tijdens zijn verblijf, verteld vol trots over zijn ontmoeting met Hitler, toen hij als 13 jarige het leger in ging. 

Wanneer het doek op gaat wordt bij het publiek een hoge verwachting geschapen. Een grote ruimte is zichtbaar met op de voorgrond een vloer van houten planken. De daaromheen liggende ruimte ligt bezaaid met spierwitte schedels. Antoinette Jelgersma (samen met Sallie Harmsen verantwoordelijk voor het vertellen van het overgrote deel van het verhaal) neemt het woord. Ze vertelt dat Corinth (Jeroen Spitzenbergen) uit de hemel kwam vallen en plots komt de goede man aan een tuigje de nok van het theater uitzweven, tezamen met een videoscherm dat vrijwel de gehele voorstelling blijft hangen. Dit alles maakt een indrukwekkend decor, voeg daar aan toe dat er een aantal maal mooie beelden worden geschretst door live de silhouetten (ik heb een zwak voor silhouetten) van de acteurs in de projecties te tonen en ik kan niet anders zeggen dan dat het decor en de vormgeving prachtig en intrigerend is. 

Tamar van den Dop in de rol van Hella Viebahn

Hoewel ik de roman niet heb gelezen stel ik mij voor dat een groot deel van de toneeltekst bestaat uit letterlijke teksten van Mulisch. De geuitte teksten zijn complex geformuleerde beschrijvende zinnen en dit maakt dat 70% van de tekst beschrijft wat acteurs op dat moment verbeelden. Niet alleen verliest het geheel betekenis door deze dubbele informatieverstrekking, het is bovendien vervelend om (bijna 3 uur) naar te luisteren en kijken. De voorstelling verzandt in literaire monologen. De teksten zijn vermoeiend om naar te luisteren en de getoonde beelden voegen weinig toe, ondanks het niveau van de getalenteerde cast. Bovendien vraag ik me af wat de noodzaak was om dit verhaal (op deze manier) naar het theater te halen. De voorstelling lijkt een letterlijke vertelling te zijn van de roman. De toevoegende waarde van toneel ontgaat mij. De vertellers, de gezamelijk opgedreunde monologen, de complex geformuleerde zinnen en de muziek lijken allemaal tot doel te hebben om afstand te creëren. De gebruikte theatrale middelen hebben dus ook niet als effect dat de toeschouwer zich meer betrokken gaat voelen bij het verhaal of dat de vertelling meer tot leven komt door de toneelbewerking.  

Naar het einde toe komt er meer dramatisch verloop maar een antwoord op de enige vraag die het dramatisch verloop oproept, wordt niet beantwoord. Dit is uiteraard de bedoeling maar maakt wel dat ik de voorstelling als een bijzonder onbevredigende avond ervaar. Zeker ook omdat de vragen die de voorstelling oproept mij niet als nieuw voorkomen. De realisatie dat oorlog alleen slachtoffers kent (ook voor de overwinners of de helden) is mijns inziens een zeer relevante en prangende kwestie maar het is niet nieuw en de voorstelling voegt mijn inziens ook geen nieuwe inzichten of perspectieven toe.

Het Stenen Bruidsbed doet de toeschouwer filosoferen over: goed en kwaad, daders en slachtoffers, oorlog in het algemeen en de sfeer tussen moordende soldaten. Vooral dit laatste is iets waar de voorstelling wellicht nog iets toevoegt aan de discussies rondom oorlog. Hoewel met bronnen als wikileaks iedereen toegang heeft tot opnames van de gesprekken tussen moordende soldaten. Alsof het pubers zijn achter een computerspelletje, lijken ze volledig de realiteit van hun werk uit het oog te zijn verloren. Deze sfeer wordt in de voorstelling van het NT ook weergegeven en dat is goed. Ik ben echter bang dat dit minimaal over het voetlicht komt omdat het op dat moment eerder lijkt te gaan over de persoonlijk tragedie van Corinth.

Elke voorstelling over de Tweede Wereldoorlog gaat over een beladen onderwerp. Het Stenen Bruidsbed handelt in principe over elke oorlog waar dan ook. Doordat de zwaarte van de voorstelling niet door de inhoud maar de vorm wordt bepaald slaagt het Nationale Toneel er mijns inziens helaas niet in een voorstelling te maken die (op welke manier dan ook) raakt.

Het Stenen Bruidsbed ging gister in première en is na een korte reeks in Den Haag nog tot 9 november te zien in verschillende theaters in Nederland. De volledige speellijst vind je hier.

~~~

English: This blogpost is about a Dutch performance, so I guess it doesn't make sense to make an English translation.